آثار باستانی یافته شده در جیرفت ( تمدن هلیل رود)

شیوا مقدم

در این روزهای خاکستری زمستان که غم غربت و دوری سرزمین محنت کشیده گرانبارتر جلوه میکند، هر گاه که از پنجره به آسمان برف آلوده نگاه میکنم ناخوداگاه بیاد شعر "آرش" زنده یاد کسرائی میافتم ...برف میبارد، .. برف میبارد بروی سنگ وخارا سنگ ، کوه ها خاموش ، دره ها دلتنگ ، در میان کلبه ای روشن ، در کنار شعله آتش ... . و از شوق عمو نوروزو قصه هایش، در کنار شعله آتش دلم گرم میشود.این آسمان ابر آلوده در قاب پنجره خوب میداند که در تمام این سالها که خیره به آن نظر دوخته ام، یک لحظه از فکر وطنم غافل نبودم و اینروزها چه عجیب است که مدام به ایران بعد از این مصیبت امروز میاندیشم وایرانی که من در ذهن خود ترسیم میکنم کاملأ دیگرگونه است.

ایران ما روزهای بحرانی را میگذراند. ملت در بند ما پس از بیست و هفت سال خیزش مداوم و خستگی ناپذیر میرود تا صدای آزادی خواهانه خود راهر چه بلندتر به گوش جهان برساند.
ازسوی دیگررژیم ضدبشری جمهوری اسلامی تمام اعتراضات محافل فرهنگی بین المللی و فریادهای فرهنگ دوستان و میهن پرستان ایرانی را مبنی بر متوقف کردن آبگیری سد "سیوند" را نادیده گرفته است. علارغم کوششهای بسیار جوامع حافظ آثار تاریخی، کار آبگیری این سد چندیست که آغازشده. آیا آقایان در محل های باستانی "دره بولاغی" چیزی برای پنهان کردن دارند که باید زیر آب برود ؟ مانند تمام خیانت هائی که در این بیست و هفت سال در حق سرزمین وملت ایران مرتکب شده اند و بعد سعی در لا پوشانی آن کردند ؟. این لجاجت و خشونت رژیم در نابودی هر چه که بوی ایرانیت میدهد، هر انسان با وجدانی را دچار حیرت میکند.

بسیار عجیب است که همین رژیم از سوی دیگر در مقابل یافته های "جیرفت" (استان کرمان) عکس العمل دیگری نشان داد. آقایان حتی دو کنفرانس باین مناسبت برگزار کردند، اولی در اوت 2003 میلادی (1382) یک کنفرانس بین المللی بنام "مجمع بین المللی پیوندهای فرهنگی کهن ایران و غرب آسیا" در تهران و دیگری در فوریه 2005 (1384) یک کنفرانس محلی در جیرفت.
در اینکه یافته های جیرفت ایران را چون ققنوسی از خاکسترخود دوباره متولد خواهد کرد شکی نیست. ولی این سیاست دوگانه چه مفهومی دارد؟
شایسته است که مختصری در مورد یافته های گرانقدر جیرفت که اکنون 3 سال از انتشار آن میگذردو اهمیت آنها برایتان بنویسم.

مدتها بود که اشیائ زیر خاکی بسیار قدیمی با مبدئی نا معلوم در کلکسیونها و گالری های کشورهای آمریکائی، اروپائی و آسیائی بفروش میرسیدند. این آثاربمرور توجه کارشناسان هزاره های قبل از میلاد را به خود جلب کردند. با کنکاشی که آنان انجام دادند سر نخ به گمرک ایران ردیابی شد.
در سال 2001 (1380) مراتب به دولت جمهوری اسلامی اطلاع داده شد. در پی تحقیقات ماموران بازداشت شده گمرک اعتراف کردند که تا کنون بطور سازمان یافته با باندهائی که با روستائیان منطقه ای در ایران همکاری دارند ، هزاران قطعه شیئی زیر خاکی را بطور غیر قانونی از ایران خارج کرده اند. پس از این اعترافات باستان شناسان ایرانی عکس العمل نشان دادند و در مناطق باستانی ایران مشغول جستجوی نمونه هائی از آثار شدند. در نتیجه تفحص باستان شناسان ایرانی در منطقه "هلیل رود"، متوجه شدند که روستائیان فقیر منطقه در 20 کیاومتری جنوب جیرفت منطقه ای را بین خود تقسیم کرده و مشغول حفاری هستند. هر خانواده بطور متوسط یک قطعه زمین 6 متر در 6 متر را در اختیار گرفته و روی آن کار میکرده است.
هرگاه باستانشناسان به منطقه میرفتند، روستائیان به آنان حمله برده و آنها را از منطقه دور می کردند.
پس از رد یابی شبکه قاچاق اشیاء و بازرسی منازل افراد در شهر های برد سیر، جیرفت، بندر عباس و تهران هزاران قطعه از اشیاء زیر خاکی بدست آمد.
در نوروز 1382 دولت بالاخره تصمیم گرفت که برای فراری دادن روستائیان و جلوگیری از حفاری آنان ارتش را به منطقه اعزام نماید.
سپس هیئت باستان شناسی به سرپرستی آقای یوسف مجید زاده با حمایت ارتش به منطقه فرستاده میشود.
آقای مجیدزاده بمحض ورود به منطقه ، با اینکه منطقه بطور گسترده ویران شده بود، متوجه اهمیت یافته ها میشود. بفوریت از متخصصین بزرگ دنیا در آثار سومر و ایلام دعوت میکند که به او در این مهم کمک کنند.
کارشناسان : خانم هالی پیتمنHolly Pittmann - ( دانشگاه پنسیلوانیا ) ، آ قای ژان پرو Jean Perrot -( سه نه رس فرانسه ) و آقای کارل لامبرگ Carl Lamberg-Carlovski ( دانشگاه هاروارد ).
کارشناسان متوجه میشوند ، محوطه ای که به وسیله روستائیان حفاری شده، زمین بزرگی بوده که محوطه قبرستان شهر کهن بوده است. اشیاء به یغما رفته هدایائی بوده اندکه معمولأ در هر قبری بطور متوسط 50 تا 60 عدد شیئ که برای خدایان همراه با مرده گان در داخل قبور نهاده می شدند. غم انگیز آنکه در اثر رفتار نابخردانه روستائیان تمام استخوانها پودر و نابود شده اند. در حال حاضر بنظر میرسد که تنها باقی مانده بیولوژیک ، از این مردمان که میتوانست اطلاعاتی در مورد هویت و نوع زندگی ایشان به ما برساند از دست رفته است.
آقای مجیدزاده و همکارانش کار خود را از منطقه ای جنوبی تر در امتداد "هلیل رود" ادامه می دهند و با کمال تعجب به آثار بیشتری برخورد میکنند. در نهایت، در منطقه ای به وسعت 50 کیلومتر عرض و 400 کیلومتر طول جغرافیائی: تمام امتداد "هلیل رود" از جیرفت تا دریاچه هامون ( جازموریان )، آنان به منطقه ای با چندین شهر، گورستان و یک زیگورات عظیم برخورد می کنند، با آثاری از تمدنی بین 4500 تا 3000 سال پیش از میلاد ( پیش از سلسله های ایلام و سومر ).با پیدایش این آثار میتوان از یک بین النهرین دیگر سخن گفت.

اهمیت آثار

اشیاء پیدا شده مانند جام ها، ظروف مختلف، گلدانها. ساخته شده از سنگ یا گل مخصوص کوزه گری. مزین با نقش و نگارهای برجسته بسیار بدیع از حیوانات، دام، طبیعت، نخل و گیاهان که با نگین های رنگین گرانبها مانند فیروزه، مرمر، یشم ویا مروارید مزین بوده اند. بروی بسیاری از ظروف طرح معماری ساختمان 2 یا 3 طبقه به چشم می خورد. اشکال انسان، پهلوانان و یا حیوانات مانند عقاب، قوچ، گاو، آهو، مار، شیر، عقرب.

کارشناسان از نقوش دام، طبیعت و انسان بروی ظروف و از باز مانده دانه های غلات پی برده اند که این مردم زندگی کاملأ شهرنشینی توام با کشاورزی، دامپروری، پیشه وری و صنعت داشته اند. در هیچکدام از نقوش اثری از شکار یا جنگ و یا
ابزاری که گویای چنین صحنه ها و اعمالی باشد دیده نشده.

مُهرها

خانم هالی پیتمن متخصص مُهرهای منطقه بین النهرین میگوید، مُهرهای یافت شده با نقوش مختلف در منطقه متعلق به تجاری بوده که از نقاط دیگر برای خرید کالا به "جیرفت" میامدند و از این مُهر ها برای مُهر و موم کالا ها استفاده میکردند. تعداد زیاد مهرها و تنوع طرحها نشان میدهد که خریداران زیادی ازنقاط مختلف خارج از منطقه به این شهر میامده اند.

وزنه های مخصوص کوچک بسیاری در اندازه های مختلف نیز پیدا شده اند که برای وزن کردن دقیق سنگها و نگینهای گرانبها از آنان استفاده میشده. بدلیل تراکم مهر ها و سنگ وزن ها خانم پیتمن معتقد است که " جیرفت" " الدورادوی" خریداران سنگهای قیمتی بوده است.
چند سالی بود که کارشناسان به اشیائی در کشورهای مصر، تاجیکستان، مغولستان، افغانستان و بین النهرین برخورد میکردند، بدون آنکه بتوانند مبدأ آنان را پیدا کنند. اکنون پس از کاوشهای " جیرفت " متخصصین پی به مبدأ ساخت این اشیاء گرانبها برده اند.

زیگورات

قدیمیترین زیگوراتی که تا کنون در بین النهرین یافت شده مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد، در اوروک ( اورUr -) در پایه 120متر در 120 میباشد.

پایه زیگورات پیدا شده در کناره "هلیل رود" ( کنار صندال konar sandal -) در پایه 400 متر در 400 متر و مربوط به میانه هزاره چهارم پیش از میلاد میباشد.

در تحقیقاتی که در زمستان 2005 با کمک دستکاه های الکتریکی ( مقاومت کهربائی ) در تپه باستانی "کنار صندال " انجام شده، نتیجه مقاومت زمین نشان میدهد که در عمق 12 متری زیر تپه ها ، آثار ولایه هائی به مراتب قدیمیتر از لایه های فوقانی وجود دارند.

نمونه خط

نمونه هائی ازخط بروی گل رس در "هلیل رود " پیدا شده که به گفته کارشناسان این خط قرنها قدیمیتر از خط میخی ست. آقای مجید زاده نمونه های یافت شده خط را مربوط به نیمه اول هزاره سوم پیش از میلاد میداند.

این خط یک خط سمبلیک ( symbolic) نیست، بلکه خطی یا linear) ) است، شامل خطوط مختلف که کنار یکدیگر قرار میگیرند.

لازم به ذکر است که تا کنون خط میخی به عنوان اولین و قدیمیترین نوع خط نوشتاری بحساب میامده وزادگاه آن بین النهرین بوده است.

‍‍

آراتای باستانی

دیر زمانیست که باستا نشنا سا ن در لوح های گلی یافت شده از بین النهرین به نام تمدنی به نام " آراتا " برخورد کرده بودند ولی تا کنون اثری از چنین تمدنی پیدا نشده بود.

در یکی از این الواح " مردوک " پادشاه سومر ( هزاره سوم پیش از میلاد ) از زبان " ای نانا " بزرگترین الهه خدای سومریان، مردم " آراتا " را که به تازه گی تحت سلطه سومریان درآمده بودند زنهار میدهد و میگوید که اگر میخواهند پس از شکست تحت سلطه سومر به زندگی خود آزادانه ادامه دهند، باید از گنجینه های گرانبهائی که در اختیار دارند به عنوان خراج به او بپردازند.

در یکی از این الواح مسیر فرستاده مردوک برای بردن پیام به نزد مردم" آراتا " چنین شرح داده شده است:

از اوروک به آنشان و از آنشان به سمت شرق باید چندین کوه را پشت سر میگذاشته.

آقای مجید زاده و هیئت همراه او اعتقاد کامل دارند که این مسیر، مسیریست که فرستاده از سومر به سمت کرانه های " هلیل رود " پیموده است.

بدین ترتیب، یافته های " جیرفت " افق دیگری از فرهنگهای شرق را گشوده. امروزه، کارشناسان و خاورشناسان همصدا بر یک باورند که در تاریخ مردم شناسی 2 دوره وجود دارد. یکی دوره پیش از کشفیات " جیرفت " و دیگری پس از کشفیات آن. پس از این کشفیات است که تاریخ تمدن جهان باید از نو نگاشته شود.

اکنون که این مقاله را به پایان میبرم ، نگاهی به پنجره می اندازم ، صبح میاید، دیگر نمی بارد. باز بیاد عمو نوروز می افتم که با کودکان به گرد آتش میگفت:

آری، آری زندگی زیباست،

زندگی آتشگهی همواره پابرجاست.

گر بیفروزیش، رقص شعله اش از هر کران پیداست،

ورنه، خاموش است و خاموشی گناه ماست.

زندگانی شعله می خواهد

شعله ها را هیمه باید روشنی افروز.......